اقتصاد دانش بنیان

تجربه جهاني ثابت کرده در هر کشوري که به علم و تجربه و نوآوري بها داده  شده و مسير کسب ثروت از طريق دانش هموار شده، اقتصاد و توليد ناخالص ملي جان گرفته است. حمايت از شرکت هاي دانش بنيان، ضامن توسعه غيرقابل بازگشت است که در آن، نيروهاي جوان، تحصيلکرده و خلاق به موتور توسعه کشور بدل مي شوند.

اشتغالزايي، دور زدن رکود اقتصادي، پيشرفت و توسعه پايدار، ارتقاي سطح دانش و مهارت دانش آموختگان، تنها يک چشمه از مزاياي جان گرفتن شرکت هاي دانش بنيان است که مي تواند کشور ما را به رقيبي قدرتمند در بازارهاي جهاني بدل کند. در حالي که طي سال هاي اخير، شرکت هاي دانش بنيان در کشور ما رشد کمي و کيفي قابل توجهي داشته اند، اما هنوز هم بايد دامنه حمايت از اين شرکت ها گسترش يابد تا اقتصاد دانش بنيان در کشور ما نهادينه شود. مجله دانش بنيان با مديران عامل چندين شرکت دانش بنيان گفت وگو کرده است. آن ها در اين گفت وگو از دغدغه ها و ناهمواري هاي اين مسير سخت، سخن گفتند؛ مسيري که به اعتقاد آن ها در صورت حمايت بيشتر مسئولان، مي تواند هم به ارتقاي توسعه و خودکفايي کشور کمک کند و هم شرکت هاي دانش بنيان را براي تداوم فعاليت ها در سال 96 دلگرم سازد.

ضرورت پايدار بودن قوانين حمايتي

شرکت دانش بنيان «طراحان فناوري گلدور توس» در زمينه توليد کالاهايي به منظور کنترل هوشمند تجهيزات الکتريکي ساختمان فعاليت مي کند. اين شرکت دانش بنيان با توليد تجهيزات سخت افزاري و نرم افزاري هوشمند برق ساختمان، باعث مي شود افراد با تجهيزات الکتريکي منزل خود تعامل برقرار کنند. به اين صورت که با نصب اپليکيشن اين شرکت در تلفن همراه، ابزار و تجهيزات الکتريکي از وضعيت خود به مالک خبر مي دهند. مثلا سيستم يخچال از فاسد شدن فلان ماده غذايي موجود در خود خبر مي دهد. يا اين که سيستم گرمايشي از افت دما در فلان نقطه از ساختمان خبر مي دهد.

محصول اين شرکت دانش بنيان با الگو قرار دادن مفهوم «اينترنت اشيا» در جهت کنترل تجهيزات الکتريکي ساختمان گام برداشته است. اين موضوع در کشورهاي توسعه يافته بسيار مورد استفاده قرار مي گيرد. حميد شهاب فر، مديرعامل شرکت دانش بنيان گلدور توس در گفت وگو با مجله دانش بنيان مي گويد: «در حال حاضر چهار نفر نيروي متخصص به طور مستقيم در توليد اين محصول دانش بنيان مشغول به کارند. پيش بيني مي کنم اين تعداد در سال 96 به هشت نفر برسد. البته به طور غيرمستقيم با حدود پانزده نفر به صورت پيمانکاري همکاري داريم و کارهاي يدي شرکت را به آن ها مي سپارم.»

از آن جا که شرکت هاي دانش بنيان بيشتر در حوزه توليد و بومي سازي محصولات توليدي تمرکز دارند، مقوله بازاريابي محصولات توليد شده توسط اين شرکت ها معمولا مغفول مي ماند. شهاب فر مي گويد: «من اخيرا از بحث طراحي محصولات شرکت فاصله گرفته ام و تمرکز بيشتري را به بازاريابي معطوف کرده ام. در واقع براي فراهم کردن بازار مناسب براي توليدات شرکت هاي دانش بنيان به حمايت هاي بيشتري از سوي دولت و مسئولان نياز هست تا توليدکنندگان بتوانند تمرکز خود را به توليد محصولات خود معطوف کنند.»

به باور مديرعامل اين شرکت دانش بنيان «احتمال مي رود در سال 96  روند ارائه تسهيلات به شرکت هاي دانش بنيان افزايش يابد، اما مسئله اي که من را نگران مي کند، اين است که ممکن است مسئولان وقتي با متقاضيان زيادي براي دريافت تسهيلات مواجه مي شوند، سيستم حمايتي خود را تغيير دهند.» او مثال مي زند: «مثلا ممکن است بنا بر معافيت مالياتي که امسال بخشنامه شد، ما قيمتي را براي توليدات خود در نظر بگيريم، اما در سال بعد ممکن است بخشنامه اي با تبصره هاي جديد منتشر شود که اين معافيت مالياتي را تحت شعاع قرار دهد. در اين صورت، قيمت تمام شده محصول که بر اساس قانون قبلي طرح ريزي شده بود، تحت تاثير قرار مي گيرد. بنابراين پايداري قوانين براي انجام اين حمايت ها، مسئله مهمي است که بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد.»

گاهي طولاني شدن فرايند دريافت تسهيلات ممکن است باعث شود شرکت ها از دريافت اين حمايت ها منصرف شوند، چرا که به عقيده شهاب فر براي شرکت هاي دانش بنيان و نوپا، زمان و انرژي دو سرمايه مهمي هستند که اتلاف آن با هيچ چيز جبران نمي شود.

براي توليد به ظرفيت خالي يک کارخانه پناه آوردم

 شرکت دانش بنيان ديگري که با چالش مالي زيادي دست و پنجه نرم مي کند، «مکمل سلامت پيري» نام دارد و براي توليد محصولات خود به حمايت هاي مالي مسئولان چشم اميد دارد. نورالدين بختياري، مديرعامل اين شرکت دانش بنيان با بيان اين که تا امروز، هيچ حمايت مالي از ما نشده است، مي گويد: «من براي توليد محصولات خود هيچ مکاني در اختيار ندارم. به همين دليل به ظرفيت خالي يک کارخانه پناه آورده ام و به توليد پرداخته ام. اميدوارم به زودي کرم ضدپيري خود را در داروخانه ها ببينم.»

شرکت دانش بنيان مکمل سلامت پيري با استفاده از پوست سيب، کرمي توليد کرده است که در دنيا نمونه ندارد. اين شرکت براي ساخت اين کرم، عصاره پوست سيب را مي گيرد و ماده موثره اش را استخراج مي کند و به صورت مکمل و کرم عرضه مي کند. بختياري مي گويد: «چند روز ديگر پروانه ساخت اين کرم به دستم مي رسد و مي توانم محصولم را وارد داروخانه ها کنم.»

بختياري به تنهايي به توليد اين محصولات پرداخته است، چرا که سرمايه کافي براي استخدام نيروي انساني و همين طور احداث کارخانه را در اختيار نداشته است. او اميدوار است بعد از فروش محصولات خود در سطح کشور بتواند سرمايه کافي در جهت اشتغالزايي براي جوانان کشور را به دست آورد.

پس از توليد محصولات اين شرکت دانش بنيان، پذيرش در دانشگاه ميشيگان براي بختياري ارسال شده است، اما بختياري تاکيد مي کند: «تمام تلاشم را مي کنم تا اين محصول در زادگاه خودم به توليد انبوه برسد. من هر جاي دنيا که باشم به کشورم باز مي گردم. اميدوارم در سال 96 و با دريافت حمايت هاي مالي کافي مسئولان بتوانم به توليدات بيشتري برسم. شايد هدف دولتمردان، افزايش تعداد شرکت هاي دانش بنيان باشد، اما تداوم فعاليت اين شرکت ها، نياز به حمايت هاي جدي تري دارد.»

محصول ديگري که شرکت دانش بنيان مکمل سلامت پيري، توليد کرده است تبديل عصاره پوست سيب به پودر خشک با استفاده از فرايند فريز دراير است که به قول مديرعامل اين شرکت، با اين که تاييديه لازم را دريافت کرده است، اما هنوز از حمايت هاي کافي بهره نبرده است.

حفظ موقعيت شرکت هاي دانش بنيان نيازمند حمايت است

شرکت دانش بنيان «توسعه و تجارت ماتريس» هم سه سالي است که در حوزه سخت افزار و انجام تحقيقات در اين زمينه مشغول است. اين شرکت دانش بنيان چهارصد نفر را در کارخانه مشغول به کار کرده است و به قول حسن مقدم اصل، مديرعامل اين شرکت «افزايش ميزان اشتغالزايي ماتريس به وضعيت بازار و ميزان حمايت از توليد اين شرکت توسط دولت بستگي دارد. به نظر من، شرکت ها اگر بتوانند در شرايط سخت بازار کنوني، تعادل خود را حفظ کنند، کار بزرگي کرده اند.»

اين شرکت با سرمايه 600 ميليارد توماني آغاز به کار کرده، بدون اين که از حمايت هاي دولتي بهره اي برده باشد. مقدم اصل خاطرنشان مي کند: «شرکت هاي دانش بنيان و نوپا براي رشد و ماندگاري نياز به حمايت هاي همه جانبه در حوزه هاي مالي، مصوبه اي، مالياتي، تامين اجتماعي و گمرکي دارند تا بتوانند ضمن توسعه فعاليت هاي خود به افزايش توليد ملي نيز دامن بزنند.»

 مديرعامل اين شرکت دانش بنيان اظهار مي کند: «ما در طول اين سه سال، تمام تلاش خود را کرده ايم تا در شرايط سخت بازار و با وجود تحريم ها، شرکت را سرپا نگاه داريم. البته نبايد نيازمان به حمايت هاي دولتي را ناديده بگيريم.»

او به حمايت هاي تامين اجتماعي اشاره مي کند و مي گويد: «در طول فعاليت اين شرکت، افراد زيادي را تحت پوشش بيمه تامين اجتماعي قرار داده ايم. اگر تامين اجتماعي بتواند مبالغ دريافتي از شرکت هاي دانش بنيان را کاهش دهد، توانسته است در جهت ماندگاري و توسعه فعاليت هاي اين نوع شرکت ها موثر عمل کند.»

توسعه شرکت هاي دانش بنيان در گرو عبور از رکود اقتصادي

حمايت از محيط زيست و تلاش در جهت حفظ سلامت آن، مسئله اي است که شايد کمتر شرکت يا کارخانه اي به آن توجه کند و اين نکته را محور فعاليت خود قرار دهد، اما شرکت «ورف چال شيمي»، شرکت دانش بنياني است که يکي از اهداف خود را حفظ محيط زيست و کمک به سلامت آن قرار داده است. اين شرکت فعلا در سطح آزمايشگاهي محصول خود را توليد کرده و هنوز به توليد صنعتي مشغول نشده، چرا که هنوز در پيچ و خم دريافت وام است.

اين شرکت دانش بنيان با توليد رنگ پودري به روشي جديد، توانسته طي فرايند توليد در مصرف ميزان انرژي کاهش قابل ملاحظه اي را به ارمغان آورد. محمد صادق عمراني، مديرعامل شرکت ورف چال شيمي در خصوص فعاليت اين شرکت توضيح مي دهد: «براي توليد رنگ هاي پودري، نياز به دماي پخت داريم. معمولا اين دما در هر 10 دقيقه، 200 درجه است. ما براي توليد محصولات خود اين دما را به 180 درجه رسانده ايم. اين 20 درجه کاهش دما، نه تنها باعث کاهش مصرف انرژي مي شود، بلکه کاهش آلاينده هاي محيطي و همين طور قيمت تمام شده محصول را نيز به همراه دارد.»

صندوق نوآوري و شکوفايي پس از بررسي هاي متعدد به اين نتيجه رسيده است که مبلغ 300 ميليون تومان وام به اين شرکت اعطا کند،  اين در حالي است که به قول مديرعامل ورف چال شيمي «هزينه تهيه ماشين آلات مورد نياز براي توليد اين محصول حدود 600 ميليون تومان خواهد بود. اين تجهيزات و ماشين آلات با خط توليد 200 کيلو در ساعت کار مي کند. اگر تجهيزاتي با خط توليد پايين تر تهيه کنيم، به صرفه نيست و از طرف ديگر، براي خريد اين محصول هم، سرمايه کافي در اختيار نداريم.»

عمراني بيان مي کند: «براي حل مشکل مالي، به سراغ چند سرمايه گذار رفتيم. در صورت حل رکود اقتصادي کشور، حمايت هاي مالي توسط سرمايه گذارها، رونق بيشتري خواهد گرفت. در واقع دليل اين که سرمايه گذارها چندان سمت شرکت هاي نوپا نمي آيند، همين مسئله رکود اقتصادي است.»

از آن جا که اين شرکت دانش بنيان هنوز به توليد گسترده نرسيده است، هنوز نتوانسته به اشتغالزايي مطلوب برسد. البته به گفته عمراني «در بحث مشاوره و توليد آزمايشگاهي، به صورت پاره وقت نيروي انساني جذب کرده ايم. اگر رکود اقتصادي از بين برود، در سال 96 مي توانيم براي 10 نفر به طور مستقيم و 30 نفر غيرمستقيم اشتغالزايي کنيم. البته اين در صورتي است که هزينه لازم براي تهيه ماشين آلات فراهم شود.»

وقتي پاي درددل برخي از شرکت هاي دانش بنيان مي نشينيم، خيلي از آنها از نداشتن يک سوله يا مکان ثابت براي احداث کارخانه خود شکوه مي کنند. مديرعامل شرکت ورف چال شيمي نيز همين گلايه را دارد و مي گويد: «داشتن يک سوله يا مکان ثابت براي انجام توليدات، براي يک شرکت دانش بنيان مسئله مهمي است. ما در حال حاضر در شهرک صنعتي ايوانکي که فضاي خالي زيادي وجود دارد، مستقر هستيم. بايد محل خوبي براي احداث کارخانه پيش بيني شود، در غير اين صورت، جابه جايي باعث ايجاد وقفه در توليد خواهد شد.»

از نظر عمراني، شرکت هايي که توليدشان به صورت توناژ است، براي آن ها دوري يا نزديکي محل کارخانه به شهرهاي بزرگي مثل تهران، چندان مهم نيست، چرا که توليدات مي توانند با خاور و کاميون جابه جا شوند.

تامين اعتبار؛ مهم ترين نياز شرکت هاي دانش بنيان

شرکت دانش بنيان «ابداع گران ابرفناوران تيرازيس» چهار سال پيش روبات هوشمندي را اختراع مي کند که در رشته صنعت ساختمان و نماسازي کاربري دارد. اين روبات مي تواند طي يک شبانه روز، سراميک ها سرويس بهداشتي و حمام و همين طور سنگ نماي ساختمان را تکميل و تحويل دهد. از آن جا که اين طرح نتوانسته منابع مالي کافي براي توليد بيشتر اين روبات را فراهم کند، دست از کار کشيده و معلق مانده است.

سيد نجيم ميري، مديرعامل شرکت تيرازيس از دغدغه هاي مالي شرکتش در گفت وگو با مجله دانش بنيان مي گويد: «چهار سال است که منتظر حمايت مالي از سوي سرمايه گذاران هستيم، اما نياز است که سرمايه گذارهاي داخلي به سمت سرمايه گذاري در شرکت هاي دانش بنيان هدايت شوند تا از اين طريق توليد داخلي و همين طور اشتغالزايي در کشور رونق گيرد.»

اين روبات هوشمند از کشورهاي خارجي، چند پيشنهاد داشته است و حتي به قول ميري، دعوت نامه اي هم از دانشگاه استنفورد دريافت کرده است: «تصميم دارم اين اختراع را در کشور خودم به توليد انبوه برسانم. در صورتي که مشکلات مالي تيرازيس با حمايت دولتي حل شود، قول مي دهد که ظرف مدت يک سال، نيروي انساني حدود هزار نفر و پس از پنج سال، بيش از دو هزار نفر در اين شرکت مشغول به کار شوند.»

مديرعامل شرکت تيرازيس با اشاره به عدم اعتماد به شرکت هاي دانش بنيان خاطرنشان مي کند: «خيلي از مسئولان هنوز به نخبگان کشور اعتماد ندارد و در نتيجه از آن ها حمايت هاي کافي به عمل نمي آيد. ما تقاضاي وام دو ميلياردي براي توليد داشتيم که پس از يازده ماه بررسي، اين مبلغ به 100 ميليون تومان رسيد. آن هم قرار شد در سه قسط پرداخت شود. تا کنون 50 ميليون تومان را در قسمت اول پرداخت کرده اند که قبل از هر چيز، دو ميليون از آن را به عنوان سود برداشتند.»

«توليد انرژي بدون استفاده از سوخت فسيلي و آلاينده ها» و همين طور ساخت «سوييچ ديجيتال» از جمله توليدات ديگر اين شرکت دانش بنيان به ثبت رسيده است. ميري اظهار مي کند: «وقتي ما مي خواهيم با اشتغالزايي بيشتر، صنعت را رونق دهيم و جوانان را به کار مشغول کنيم، شرايط مطلوب مهيا نمي شود و حمايت کافي هم در اين زمينه اتفاق نمي افتد. وقتي به ذهن فرد نوآور طرحي خطور مي کند بايد آن ايده در لحظه عملي شود. اگر حمايت و پشتيباني از چنين طرحي به موقع صورت نگيرد، ممکن است طرح بي نتيجه بماند.»

شرکت هاي دانش بنيان رمز توسعه پايدارند

شرکت هاي دانش بنيان در حوزه نرم افزار فعاليت هاي گسترده اي را داشته اند و در زمينه اشتغالزايي براي جوانان بسيار مفيد عمل کرده اند. از جمله اين شرکت ها، شرکت دانش بنيان «تحليلگران داده هينا» است که در کردستان مشغول به توليد نرم افزارهاي تحت وب است. اين شرکت، نرم افزارهايي را توليد مي کند که در زمينه تسهيل کردن فرايندهاي اداري کاربرد دارد. علاوه بر فروش اين نرم افزارها به ادارات دولتي در صادرات نيز فعال است. اين شرکت دانش بنيان، يک سال و نيم است که فعاليت خود را آغاز کرده است. سهيل مرادي، مديرعامل شرکت هينا معتقد است «فرايند دريافت تسهيلات دانش بنيان زمانبر است که همين مسئله ممکن است سرعت توليدات اين شرکت ها را تحت تاثير قرار دهد. با توجه به اين که طي کردن مراحل دانش بنيان شدن توسط شرکت ها، به اندازه کافي سخت و زمانبر است، بهتر است در فرايند دريافت تسهيلات، کمي تجديدنظر شود.»

مرادي از دامنه بخشي از حمايت ها ابراز رضايت مي کند و مي گويد: «حمايت ها در حوزه هاي معافيت هاي مالياتي و تامين اجتماعي بسيار خوب بوده است و ما به مشکل جدي برنخورده ايم. مسئله اي که براي ما مشکل آفرين شده اين است که پول هاي زيادي که در نتيجه صادرات نرم افزارها به دست آورده ايم، به خاطر تحريم، بلوکه شده اند و ما به آن ها دسترسي نداريم. همين مسئله باعث شده ما براي ادامه توليدات خود، با چالش مالي بزرگي روبه رو شويم.» اين شرکت در حال حاضر چهار نفر را به صورت تمام وقت و چهار نفر را پاره وقت در اختيار دارد. اين در حالي است که از ابتدا با دو نفر آغاز به کار کرده است. به گفته مرادي، «درآمد صادرات شرکت در سال اول حدود 50 هزار دلار بوده و درآمد حاصل از فروش داخلي، به 200 ميليون تومان مي رسد. شرکت با اينترفيسي به طراحي وبسايت مي پردازد که حداقل مي توانم بگويم در ايران نمونه آن عرضه نشده است.» مديرعامل شرکت دانش بنيان هينا ابراز اميدواري مي کند: «اميدوارم بازار توجه به توسعه شرکت هاي دانش بنيان تنها به همين يکي، دو سال منتهي نشود و براي هميشه اين بازار گرم بماند. چرا که با تداوم اهميت دادن به شرکت هاي دانش بنيان، تحول بزرگي را در عرصه توليدات داخلي و رسيدن به توسعه پايدار در کشور شاهد خواهيم بود.»w

منبع: مجله دانش بنیان